شعر تصنیف

ادامه تصنیف

جایگاه شادی در موسیقی اصیل ایرانی

بسیاری از منتقدین موسیقی اصیل ایرانی چنین ادعا می کنند که فضای حاکم براین موسیقی، فضایی پراز غم واندوه است .

واین موسیقی به نوعی راوی ظلم وستم هایی است که درطی دوران مختلف برسر مردم ایران زمین آمده است .

و اگر بخواهیم شادی و خوشی داشته باشیم آنرا باید در موسیقی دیگری جستجو کنیم .

و بعداز آن هم باذکر مثالهای فراوانی از انواع واقسام جنگ ها وغارت ها وکشتار ها که در ایران رخ داده است مطلب راتکمیل می کنند.

در پاسخ به این ادعا چند مطلب را می توان مطرح نمود:

1 – دانش و اطلاعات شخص منتقد از موسیقی اصیل ایرانی تا چه اندازه است؟

2 – آیا آنچه امروزه از موسیقی اصیل ایرانی می بینیم و می شنویم را معادل با کل این هنر می دانیم و این احتمال را نمی دهیم که موسیقی اصیل ایرانی جنبه های دیگری که پر از نغمات شاد و مفرح است نیز دارد؟

3 – آیا جنبه های معنوی موسیقی اصیل ایرانی به عنوان یک هنر پویا که معمولا گرایشی درون گرایانه دارد را می توان با غم و اندوه یکی گرفت؟

* * *

کاربرد موسیقی در فضاهای مختلف

اگر در درون شالوده و پیکره اصلی موسیقی اصیل ایرانی که همان ردیف های دستگاهی  هستند مختصر تاملی داشته باشیم و به نام های گوشه ها که نغمات بنیادین موسیقی ما هستند دقت کنیم، گوشه ای از کاربرد موسیقی در فضاهای متفاوت را چنین مشاهده می کنیم:

1- موسیقی در حکایت از عشاق معروف تاریخ ایران مانند گوشه خسرو و شیرین در آواز ابوعطا و گوشه لیلی و مجنون در دستگاه همایون.

2- موسیقی در جنگ مانند گوشه رجز در دستگاه چهارگاه و یا رنگ حربی در دستگاه ماهور.

3- موسیقی در مراسم شادی مانند رنگ شهرآشوب در دستگاه چهارگاه، رنگ دلگشا در دستگاه سه گاه، رنگ یک چوبه در دستگاه ماهور، رنگ نوا در دستگاه نوا و چهارمضراب های متنوع در همه دستگاه ها.

4- موسیقی در توصیف عشق و عاشقی مانند گوشه سوزوگداز در آواز بیات اصفهان و یا گوشه عشاق دردستگاه نوا.

5- موسیقی در توصیف غم و اندوه مانند گوشه غم انگیز در آواز دشتی ویا گوشه مویه دردستگاه سه گاه.

6- موسیقی درون گرایانه (که قسمت اعظمی ازشادی وخوشی واقعی یک هنرمند درآن نهفته است) مانند گوشه های راز و نیاز وساقی نامه دردستگاه همایون.

7- موسیقی در روایت از تاریخ و حماسه ایران مانند شاهنامه خوانی (نقّالی).

* * *

چند مشخصه نغمات شاد و فرح بخش در موسیقی اصیل ایرانی

مثال های فوق دربرگیرنده موسیقی فولکلور و یا محلی ما نیست و آن نوع از موسیقی ما نیز دنیای دیگری است که برای تمام آیین ها و مراسم ها موسیقی خود را دارد. به عنوان مثال در مراسم شادی، اجرای نغمات مخصوص عروسی همراه با حرکات موزون گروهی بصورت حلقه و با استفاده از دستمال هنوز هم در طوایف بختیاری دیده میشود.

بصورت کاملا مختصر به چند مشخصه نغمات شاد و فرح بخش در موسیقی اصیل ایرانی اشاره میکنیم:

مشخصه اوّل

در ردیف های موسیقی اصیل ایرانی و در پایان هر یک از دستگاههای مختلف مانند ماهور و چهارگاه و … یک قطعه ریتمیک به نام رِنگ اجرا میگردد.

این نغمات ریتمیک درست مانند یک جشن و پایکوبی است با ریتم و نغمه متناسب و زیبا برای آن. گویی یک هنرمند پس از یک اجرای کامل و بهرمندی از این همه زیبایی های نهفته در موسیقی به جشن و پایکوبی می پردازد و خوشی خود را به کمال می رساند.

مشخصه دوّم

یکی از مشخصه های موسیقی اصیل ایرانی تک صدایی بودن (Monophonic)و چند ریتمی بودن آن (Polyrhythmic)  است.

این ساختار و استفاده از تنوع ریتمیک (یا به قول قدما دورهای مختلف در مبحث ادوار ایقاعی) در نغمات و من جمله رِنگ ها باعث میگردد اجرای رِنگ ها از حالت یکنواختی خارج گردد .

و هر یک از رِنگ ها در یکی از دورها اجرا گردد.

امروزه تمامی آهنگهایی که برای مراسم شادی ساخته میشوند در میزان 6/8 و مشابه آن ساخته میشوند و فقط سرعت آن کم و زیاد میشود

و نکته مهم تر این که ساختار آن درست مقابل موسیقی اصیل ایرانی است یعنی ساختار آهنگ بر اساس موسیقی چند صدایی و تک ریتمی است.

مشخصه سوّم

تناسب شعر با نغمات در آهنگ های با کلام در موسیقی اصیل ایرانی و تصنیف های گذشتگان کاملا مشهود است،

شعر با مضمون شاد برای نغمات فرح بخش و بالعکس. مشاهده می شود

در بعضی از آهنگ هایی که اخیرا برای مراسم شادی ساخته شده اند

شعر حکایت از دوری و جدایی و گلایه دارد در حالی که همه به جشن و پایکوبی مشغول هستند و توجهی هم به شعر و موضوع آن ندارند.

به نظر می رسد امروزه در حوزه موسیقی و کاربرد آن در فضاهای متفاوت، من جمله مراسم شادی و طرب و یا عزاداری و نوحه سرایی و یا تعزیه اتفاقاتی اساس رخ داده است،

بسیاری از آهنگ ها و نغمات مورد استفاده از نقطه نظر علم موسیقی افت کیفی شدید کرده اند و به نوعی هم اشعار و هم آهنگ ها ی مورد استفاده فاقد ارزش های موسیقایی می باشند.

این در حالی است که یکی از منابع موسیقی ردیف و انتقال آن تا نسل حاضر مراسم تعزیه خوانی بوده است.

از طرف دیگر مجریان این گونه مراسم ها بدون داشتن آموزش های مورد نیاز و داشتن حداقل های کیفی مورد نیاز برای ارائه یک کار هنری اقدام به اجرای موسیقی می کنند،

چه در حوزه نوازندگی و چه در حوزه خوانندگی.

درعوضِ این افت کیفی، تکنولوژی صوتی تصویری به کمک آنها می آید و با انواع و اقسام پردازش های صوتی و باند های بزرگ با اصوات گوشخراش و جلوه های ویژه تصویری سعی در برطرف نمودن نقصان هنری مجری و از طرف دیگر جلب نظر مخاطب میشود.

شاید بهتر باشد قبل ازاینکه یک میراث هنری چند هزارساله را نقدکرده و سعی در تخریب آن بکنیم کمی منطقی تر وبا یک دیدعلمی صحیح به آن بنگریم

* * *

منابع :

ردیف های سازی میرزا عبداله، ردیف های آوازی استاد حسن کسایی، ردیف های آوازی استاد دوامی،

دوره های شناخت موسیقی استاد مجید کیانی، کتاب نظری به موسیقی از استاد روح اله خالقی

* * *