ردیف – دستگاه – مقام – شعبه – گوشه
✍ یادداشت هایی از آوای جاوید: شماره هفتم
تهیه کننده: حمیدرضا فرهنگ
ردیف، دستگاه، مقام، شعبه، گوشه
* * *
یکی از قدیمی ترین ترتیب ها یا ردیف ها منسوب به باربد در دوره ساسانیان است با هفت خسروانی، سی لحن و سیصد و شصت دستان که با هفت روز هفته و سی روز ماه و سیصد و شصت روز سال مطابق بوده است.
نغماتی مانند:گنج باد آورد، گنج گاو، گنج سوخته، سروستان، شبدیز، فرخ روز و …
عبدالقادر مراغه ای در قرن نهم، دوازده مقام موسیقی ایرانی را چنین میگوید: عشاق، نوا، بوسلیک، راست، حسینی، حجاز، رهاوی، زنگوله، عراق، اصفهان، زیرافکند، بزرگ
وی هم چنین درکتاب شرح ادوار، علاوه بر دوازده مقام، آوازات سته (شش گانه) را نیز معرفی و شرح میدهد: ۱-گَوِشت ۲-گردانیه ۳-نوروز ۴- سلمک ۵-مایه ۶-شهناز
علاوه بر دوازده مقام و شش آواز گفته شده در موسیقی قدیم ایران تقسیم بندی بیست و چهار شعبه یا گوشه نیز وجود داشته است:
۱-دوگاه ۲-سه گاه ۳-چهارگاه ۴-پنج گاه ۵-عشیرا ۶-نوروزعرب ۷-ماهور ۸-نوروز خارا ۹-بیاتی ۱۰-حصار ۱۱-نهفت ۱۲-عزّال ۱۳-اوج ۱۴-نیریز ۱۵-مُبَرقَع ۱۶-رکب ۱۷-صبا ۱۸-همایون ۱۹-زابل ۲۰-اصفهانک ۲۱-بسته نگار ۲۲-خوزی ۲۳-نهاوند ۲۴-مُحَیّر
آنچه امروزه در موسیقی اصیل ایرانی به عنوان دستگاه و آواز معرفی میگردد چنین است:
هفت دستگاه شامل: ۱-ماهور ۲-شور ۳-سه گاه ۴-چهارگاه ۵-راست پنجگاه ۶-همایون ۷-نوا
پنج آواز شامل: ۱-ابوعطا ۲-افشاری ۳-بیات ترک ۴-دشتی همگی از متعلقات دستگاه شور ۵-بیات اصفهان از متعلقات دستگاه همایون
به مجموعه هفت دستگاه و پنج آواز معرفی شده دوازده مقام موسیقی اصیل ایرانی می گویند.
هرکدام از این مقامات نیز شامل تقسیم بندی های کوچکتری به نام گوشه می شوند که بسته به راوی ردیف و نوع ردیف (سازی و یا آوازی)، نام و تعداد گوشه ها نیز تفاوتهایی با هم دارند.
به عنوان مثال در ردیف سازی میرزا عبدا… ۲۴۹ گوشه، در ردیف آوازی دوامی ۱۸۸ گوشه و در ردیف آوازی کریمی ۱۴۵ گوشه روایت شده است.
* * *
منبع: تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران از فرهاد فخرالّدینی
* * *
* * *
مشاهده ی بسته ی ویدئویی آموزش آواز آوای جاوید | مشاهده ی بسته ی ویدئویی آموزش سه تار آوای جاوید
