✍ یادداشت هایی از آوای جاوید: شماره هفدهم

تهیه کننده: حمیدرضا فرهنگ

مفهوم ریتم در موسیقی

کسر میزان  چیست؟

مفهوم ریتم در موسیقی و کسر میزان چیست؟

ریتم چیست؟

چند مثال از ریتم در جهان هستی:

ریتم در موسیقی

ریتم در موسیقی با میزان نمایش می شود.

آنچه در ادبیات به عنوان جمله شناخته می شود در موسیقی میزان نامیده می شود.

به عبارت ساده، جمله بندی در موسیقی را با میزان، تعریف می کنیم.

این جمله بندی ها تحت قواعد علم موسیقی در معرفی، نمایش و اجرا هستند.

جمله بندی ها در موسیقی موزون هستند؛

در مقایسه دقیق تر،میزان درموسیقی مشابه نظم(شعر) در ادبیات فارسی است.مانند یک غزل، مثنوی ویاقصیده.

تمامی ابیات یک شعر کلاسیک با نظمی مشخص و سنجیده سروده می شوند و تعداد سیلاب های مورد استفاده در هر مصرع و بیت دقیقا با یکدیگر برابر هستند.

شعر کلاسیک دارای وزن است وتحت قواعد علمِ عروض و قافیه می باشد وبا سیستم افاعیل ( ف – ع – ل) تحلیل می شوند.

کلمات کوتاه و بلند با نظم و آرایشی خاص و مهم تر از همه با معنایی عمیق که هدف اصلی شاعر است در کنار یکدیگر چیده می شوند.

ابیات کوتاه سرعت بیشتری به شعر می دهند و بالعکس.

مثال:

ندانمت به حقیقت که در جهان به چه مانی

جهان و هر چه در او هست صورتند و تو جانی

وزن این شعر چنین است: مفاعِلُن فَعِلاتُن مفاعِلُن فَعِلاتُن . هر مصرع نیز شامل 16 سیلاب است که در تمام غزل رعایت می شود. همچنین هر مصرع از چندین کلمه کوتاه و بلند تشکیل شده است که در مجموع منظور سعدی را از سرودن این بیت بیان میکند.

توضیحات فوق در علم موسیقی نیز صادق است.

تمامی جملاتِ (میزان ها) یک قطعه موسیقی از نظر کشش و تعداد ضرب با یکدیگر برابر هستند که حاکم بودن نظم در موسیقی را نشان می دهد.

نتها در اولین ترکیب، ایجاد موتیف های کوچک (فیگور و یا انگاره) موسیقایی را می کنند و این موتیف ها تشکیل دهنده جملاتی بزرگتر به نام میزان ها هستند.

و در نهایت توالی چندین میزان، قعطه ما را خواهند ساخت.

تمامی قطعات موسیقایی یا دارای ریتم ثابت و مشخص هستند که با کسر میزان در ابتدای قطعه نمایش می شود و یا مثل گوشه های ردیف دارای ریتمی درونی با آزادی بیشتر هستند و به عبارتی بیان نغمات دارای نظم و قاعده هستند و کل گوشه با نگاهی به ساختار آن کاملا موزون است.

کسر میزان چیست؟

میزان‌ها را با یک عدد کسری به نام کسر میزان مشخص می‌کنند که همیشه در ابتدای قطعات ریتمیک و بعد کلید مورد نظر (مانند کلید سل و یا …) نوشته می شود.

برای بسیاری از هنرجویان دوره مقدماتی این سوال است که آیا می توان کسر میزان را مثل یک کسر ریاضی ساده نمود و مثلا کسر میزان 4/8 را به 2/4 و یا به 1/2 ساده نمود.

نکته مهم این است که کسر میزان را نباید با یک عدد کسری ریاضی مشابه دانست بلکه هر دو عدد دارای مفاهیم موسیقایی هستند و نشانه های اصلی برای درک ریتم آن قطعه هستند.

به این ترتیب کسر میزان های 4/8 ، 2/4 یا 1/2 هیچ شباهتی با یکدیگر ندارند و دارای کاربردهای متفاوتی در موسیقی هستند.

روش شناسایی میزان از کسر میزان:

مخرج کسر

مخرج کسر میزان، نمایانگر تقسیماتِ گرد (معادل کشش 4 ضرب) است و واحد تقسیمات در میزان را نشان می دهد.

عدد مخرج همیشه زوج است و یک عدد توانی از 2 می باشد. مثل 2، 4، 8 ، 16

هر چه مخرج بزرگتر باشد تقسمات ما در میزان ها کوچک تر است و هر چه تقسیمات کوچک تر باشد آهنگ ساز سرعت بیشتری در آهنگ خودش مدنظر داشته است و بالعکس.

مثال 1:

اگر مخرج عدد 4 باشد، کشش گرد را به 4 قسمت تقسیم میکنیم و واحد ما 1 خواهد شد که معادل کشش سیاه است. مانند میزان های 2/4 ، 3/4 ، 4/4

مثال 2:

اگر مخرج عدد 8 باشد، کشش گرد را به 8 قسمت تقسیم میکنیم و واحد ما 1/2 خواهد شد که معادل کشش چنگ است. مانند میزان های 2/8 ، 4/8

مثال 3:

اگر مخرج عدد 16 باشد، کشش گرد را به 16 قسمت تقسیم میکنیم و واحد ما 1/4 خواهد شد که معادل کشش دولا چنگ است. مانند میزان های 4/16 ، 8/16

صورت کسر

صورت کسر میزان، نمایانگر تعداد واحد بدست آمده از توضیح بند فوق است.

هر چه صورت بزرگتر باشد میزان بلندتری خواهیم داشت و جملات موسیقایی ما طولانی تر است و بالعکس.

مثال 1:

میزان 2/4: از طریق عدد مخرج درمیابیم که واحد ما در هر میزان سیاه است و صورت هم نشان می دهد در هر میزان 2 عدد سیاه و یا معادل کشش آن (2 ضرب) را خواهیم داشت.

مثال 2:

میزان 3/4: از طریق عدد مخرج درمیابیم که واحد ما در هر میزان سیاه است و صورت هم نشان می دهد در هر میزان 3 عدد سیاه و یا معادل کشش آن (3 ضرب) را خواهیم داشت.

مثال 3:

میزان 4/4: از طریق عدد مخرج درمیابیم که واحد ما در هر میزان سیاه است و صورت هم نشان می دهد در هر میزان 4 عدد سیاه و یا معادل کشش آن (4 ضرب) را خواهیم داشت.

انواع میزان

1- میزان ساده:

اگر هر ضرب میزان به‌طور طبیعی قابل تقسیم به ۲ و ۴ و ۸ قسمت مساوی (دارای تقسیمات دوتایی) باشد، آن را میزان ساده می‌گویند.

در میزان های ساده واحد تقسیمات ضرب و شمارش آن، کشش سیاه معادل یک ضرب است که متشکل از دو عدد کشش چنگ می باشد.

مانند میزان های 2/4 ، 3/4 ، 4/4 ، 6/4

2- میزان ترکیبی:

اگر هر ضرب میزان قابل تقسیم به ۳ و ۶ و ۱۲ قسمت مساوی (دارای تقسیمات سه‌تایی) باشد، آن میزان را ترکیبی گویند.

مانند میزان های 3/8 ، 6/8 ، 9/8 ، 12/8

3- میزان لنگ (مختلط):

میزان‌هایی هستند که از اجتماع دو یا چند میزان نامساوی (از نظر تعداد ضرب) تشکیل شده‌اند. در ساده‌ترین تعریف، هر دورهٔ این میزان آمیزه‌ای است از مضرب‌ها و مجموع‌های اعداد ۲ و ۳.

مثال 1: ترکیب میزان 2/4 و 3/4 تشکیل میزان 5/4 را می دهد که یک میزان لنگ است.

مثال 2: ترکیب میزان 2/8 و 3/8 تشکیل میزان 5/8 را می دهد که یک میزان لنگ است.

مثال 2: ترکیب دو میزان 2/8 و یک میزان 3/8 تشکیل میزان 7/8 را می دهد که یک میزان لنگ است.