چهار مضراب چیست ؟

در میان دستگاه‌ها و گوشه‌های متعدد موسیقی ایرانی، «تصنیف» و «چهار مضراب» برای مخاطبان عام شناخته شده‌تر است.

چهار مضراب اصطلاحی است که در موسیقی سنتی ایرانی کاربرد بسیاری داشته است و آثار متعددی بر اساس آن تولید شده‌اند که نام بزرگان موسیقی را پای خود دارند.

به طور کلی چهارمضراب برای توصیف قطعات یا گوشه‌هایی به کار می‌رود که ضرب و ریتم مشخصی دارند.

ساز های مضرابی مانند سنتور و تار و سه تار برای چهار مضراب مناسب تر هستند.

در قدیم چهار مضراب ها بسیار کوتاه بود، ولی اکنون تبدیل به قطعات مستقلی شده اند که نتیجه ی تلاش های استاد بزرگ موسیقی ایران، ابولحسن صبا است.

چهار مضراب به لحاظ ساختاری و فرمی

به زبان ساده می‌توان گفت «چهارمضراب» قطعه‌ای سازی است که معمولا با تمپوی بالا اجرا می‌شود و به لحاظ وزن ممکن است در هریک از میزان‌های ساده، ترکیبی یا لنگ ساخته و اجرا شود.

معمولا از چهار مضراب‌ها برای رفع یکنواختی در میان آواز استفاده می‌شود.

نکته مهمی که در این‌باره وجود دارد این است که چهارمضراب‌ها برخلاف تصنیف‌ها و رنگ‌ها جمله‌های ملودیک نقش زیادی ندارند،

بلکه روی نت‌های گوناگون «پایه‌ها» گوناگونی اجرا شده و بیشتر در جهت نشان دادن مهارت و تندنوازی نوازندگان ساخته می‌شود.

معمولا در چهارمضراب‌ها زمانی که ملودی تمام می‌شود شنونده تا آغاز جمله بعد انتظار شنیدن پایه را دارد.

یعنی می‌توان گفت پایه در چهارمضرب هیچ‌گاه قطع نمی‌شود.

این پایه‌ها در واقع فیگورهای ریتمیک مختلفی هستند که یک چهار مضراب با آن شروع می‌شود و ممکن است تا آخر نیز با همان فیگور ادامه یابد و یا در طول یک قطعه تغییر کند.

ضرب‌آهنگ نیز در چهارمضراب‌ها متفاوت است.

برخی از موسیقی‌دانان، اوزان دوضربی و گاه سه‌ضربی را از بقیه رایج‌تر دانسته‌اند.

اما به لحاظ عملی و اجرایی آنچه از باقی فرم‌ها در چهار مضراب رایج‌تر است اوازان سه‌ضربی (6/8 و 16/6) است. چهارمضراب‌ها به لحاظ زمانی بین 10 ثانیه تا یک دقیقه متغیرند.

در اجرای چهارمضراب، یک الگوی ریتمیک مشخص بارها تکرار می‌شود.

یک یا چند نت در این الگو ثابت می‌مانند و نت‌های دیگری که از میزانی به میزان دیگر تغییر می‌کنند معمولاً از یک الگوی بالارونده یا پایین‌رونده تبعیت می‌کنند.

یعنی در هر میزان نسبت به میزان قبل یک درجه بالا می‌روند و پس از چند میزان در جهت عکس شروع به پایین رفتن می‌کنند تا به جای اول بازگردند.

حین اجرا، تم اصلی معمولاً بر اساس درآمد دستگاهی که چهارمضراب (یا پیش‌درآمد) در آن نواخته می‌شوند شکل می‌گیرد،

در حالی که ملودی‌های لابه‌لا، معمولاً بر اساس دیگر گوشه‌های آن دستگاه هستند.

خالقی کاربرد اصلی چهارمضراب را تمرین نوازنده می‌دانسته و ازاین جهت آن را با اتود در موسیقی غربی مقایسه کرده‌است.

اما برخی موسیقیدان ها هدف از اجرای چهارمضراب را ایجاد تنوع، پرهیز از یکنواختی، و نشان دادن مهارت نوازنده می‌دانند.